Dünyanın ilk sohbet robotu ELIZA, bilim insanlarının uzun süredir kaybolan orijinal bilgisayar kodunu bulup yeniden çalıştırmayı başarmasıyla hayata döndü. Günümüzde sohbet robotları denildiğinde aklımıza ChatGPT ve Gemini gibi araçlar gelse de yaklaşık 60 yıl önce başka bir sohbet robotu hayatımıza girmişti: ELIZA. MIT profesörü Joseph Weizenbaum tarafından 1960’ların ortasında geliştirilen bu yapay zekâ, dönemin en ileri teknolojisiyle insan benzeri etkileşimler kurabilen ilk chatbot olarak tarihe geçmişti.
ELIZA, ismini “Pygmalion” adlı tiyatro oyunundaki başrol karakteri Eliza Doolittle’dan alıyordu. Bu ilk sohbet robotu, dil modeli olarak kullanıcılarla etkileşime geçebilen ilk yapay zekâ örneğiydi ve günümüzdeki yapay zekâ teknolojilerinin temellerini attığı belirtiliyor.
Başlangıçta ELIZA, kullanıcıların terapistlerle benzer şekilde konuşmalarını sağlayan basit bir iletişim modeli olarak işliyordu. En ünlü senaryosu “DOCTOR”da ELIZA bir psikoterapist gibi sorulara yanıt verirken kullanıcılara “Sorununuzu paylaşın” gibi yönlendirmeler yapıyordu. Bu model, 1960’ların teknolojisiyle çok etkili bir deneyim sunuyordu ve ELIZA, yapay zekanın ilk örneklerinden biri olarak insan-beşerî etkileşiminde çığır açtı.
ELIZA’nın orijinal kodu kaybolmuştu, ancak 2021 yılında Stanford Üniversitesi’nden bilişsel bilimci Jeff Shrager ve MIT arşivcisi Myles Crowley, Weizenbaum’un kişisel belgelerinde kaybolan kodu bulmayı başardılar. Bu buluş, eski teknoloji ve yazılımlar üzerine yapılan “yazılım arkeolojisi” çalışmaları sayesinde mümkün oldu.
ELIZA’nın yeniden hayata döndürülmesi zorlu bir süreçti. Kodun temizlenmesi, hataların giderilmesi ve 1960’lar bilgisayar mimarisine benzer bir emülatör oluşturulması gerekiyordu. Ancak 21 Aralık 2021’de, tam 60 yıl sonra ELIZA ilk kez yeniden çalıştı. Bu süreçte, kodda bir hata tespit edildi; bir rakam girildiğinde program çöküyordu. Ancak, araştırma ekibi bu hatayı düzeltmeyi tercih etti ve kodu yeniden çalıştırmayı başardılar.
ELIZA’nın günümüz sohbet robotlarından en büyük farkı, kullanıcının daha fazla konuşmaya teşvik edilmesiydi. Bugün, ChatGPT gibi gelişmiş yapay zekalar genellikle kullanıcıların cümlelerini tamamlamaya çalışırken, ELIZA daha çok kullanıcının sohbeti sürdürmesini sağlıyordu.
